Mekusci
Mekušci (Phylum Molluska) su veoma raznovrsna grupa životinja koje su naziv dobile po svom mekanom telu. Kod mekušaca meko telo je prekriveno je posebnim tankim kožnim naborom koji se naziva plašt, a kod većine mekušaca telo je zaštićeno krečnjačkom ljušturom koja predstavlja spoljašnji skelet. Kod mekušaca se javlja prava telesna duplja - celom, koji je redukovan i nalazi se samo oko srca. Mekušci žive u slatkoj i slanoj vodi kao i na kopnu. Tip mekušaca broji preko 100 000 vrsta, što ih posle zglavkara čini najbrojnijom grupom životinja. Veoma su stara grupa organizama, neki fosili ljuštura ovih životinja stari su preko 500 hiljada godina. Veličina mekušaca kreće se od nekoliko mm do nekoliko metara. Osnovni delovi tela mekušaca su:
-glava, na kojoj se nalaze usta i čulni organi,
-stopalo, mišićni organ koji služi za kretanje,
-trup (utrobna kesa), sadrži unutrašnje organe,
-plašt, kožni nabor koji obavija utrobnu kesu i luči ljušturu,
-ljuštura, predstavlja spoljašnji skelet, građena je od krečnjaka, može biti jednodelna ili dvodelna.
Prostor između plašta i utrobne kese naziva se plaštana duplja i u njoj se nalaze organi za disanje, škrge i pluća (njih imaju kopnene vrste). Na površini tela mekušaca nalazi se jednoslojni epidermis koji sadrži mnogobrojne žlezdane ćelije koje luče sluz, koja ima ulogu u kretanju i zaštiti tela. Mekušci imaju razvijeno srce sa kratkim krvnim sudovima iz kojih se krvna tečnost razliva po telu. Ovakav krvni sistem se naziva otvoren. Srce je smešteno u telesnoj duplji. Iz telesne duplje polaze cevčice sa levkastim proširenjima koje izlučuju štetne materije iz tela - metanefridije. Nervni sistem je ganglioneran i građen je od parova ganglija koje su raspoređene po telu.
Mekušci su biljojedi ili mesojedi, ali ima i vrsta koje se hrane filtriranjem sitnih čestica iz vode. Najveći broj mekušaca spada u tri klase: Puževi (Classis Gastropoda), školjke (Classis Bivalvia) i glavonošci (Classis Cephalopoda).
-glava, na kojoj se nalaze usta i čulni organi,
-stopalo, mišićni organ koji služi za kretanje,
-trup (utrobna kesa), sadrži unutrašnje organe,
-plašt, kožni nabor koji obavija utrobnu kesu i luči ljušturu,
-ljuštura, predstavlja spoljašnji skelet, građena je od krečnjaka, može biti jednodelna ili dvodelna.
Prostor između plašta i utrobne kese naziva se plaštana duplja i u njoj se nalaze organi za disanje, škrge i pluća (njih imaju kopnene vrste). Na površini tela mekušaca nalazi se jednoslojni epidermis koji sadrži mnogobrojne žlezdane ćelije koje luče sluz, koja ima ulogu u kretanju i zaštiti tela. Mekušci imaju razvijeno srce sa kratkim krvnim sudovima iz kojih se krvna tečnost razliva po telu. Ovakav krvni sistem se naziva otvoren. Srce je smešteno u telesnoj duplji. Iz telesne duplje polaze cevčice sa levkastim proširenjima koje izlučuju štetne materije iz tela - metanefridije. Nervni sistem je ganglioneran i građen je od parova ganglija koje su raspoređene po telu.
Mekušci su biljojedi ili mesojedi, ali ima i vrsta koje se hrane filtriranjem sitnih čestica iz vode. Najveći broj mekušaca spada u tri klase: Puževi (Classis Gastropoda), školjke (Classis Bivalvia) i glavonošci (Classis Cephalopoda).
Puzevi
Ljušture puževa
Puževi (Classis Gastropoda) su najbrojnija klasa mekušaca. Imaju ljušturu iz jednog dela koja je spiralno uvijena. Žive uglavnom u moru, ali ima i slatkovodnih i kopnenih vrsta. Puževi su uglavnom biljojedi, ali ima i vrsta koje se mesojedi. Vodeni puževi dišu pomoću škrga dok kopnene vrste dišu pomoću ''pluća'' koja zapravo predstavljaju plaštanu duplju koja prožeta mrežom krvnih sudova. Nervni sistem kod puževa je ganglioneran. Imaju srce koje leži u telesnoj duplji - celomu (perikardijalna duplja). Krvni sistem je otvoren. Sa građom ove grupe mekušaca najbolje ćemo se upoznati na primeru vinogradarskog puža.
Na telu puža razlikujemo glavu, stopalo, utrobnu kesu (trup) i ljušturu. Na glavi se nalazi dva para pipaka na kojima su lokalizovana čula, na dužim se nalaze oči, a kraće predstavljaju čulo dodira. Na glavi se nalazi i usni otvor u kome se nalazi pločica u vidu jezika sa nizovima zubića - radula, koja služi za struganje listova biljaka kojima se hrane. Stopalo je mišićni organ koji se nalazi sa trbušne strane tela i služi za kretanje. Iznad njega su plašt i utrobna kesa. Na zadnjem delu stopala nalazi se poklopac - grotlo koji služi za zatvaranje ljušture kad se stopalo uvuče u ''kućicu''. Ljuštura je krečnjačka, spiralno uvijena i ne može se odvojiti od tela pošto je posebnim mišićem povezana za stopalo i ima zaštitnu ulogu.
U utrobnoj kesi se nalaze unutrašnji organi. Prednji kraj je obavijen tankim kožnim naborom - plaštom, čije ivice luče ljušturu. Između plašta i ljušture nalazi se plaštana duplja. Koža je jednoslojna i sadrži veliki broj žlezdanih ćelija koje luče sluz koja potpomaže kretanje. Sistem organa za varenje počinje usnim otvorom u kom se nalazi radula. Crevo je dugačko i izuvijano, završava se analnim otvorom koji je neposredno iznad usnog. Puževi imaju jetru koja luči sokove za varenje hrane.
Sistem organa za izlučivanje čine cevčice sa levkastim proširenjima - metanefridije, koje su grupisane i grade bubreg. Puževi su hermafroditi. U proleće se dva puža prilepe i zalepe pomoću sluzi, to je tkz. ''ljubavni ples'' puž izbacuje kreču iglicu ''ljubavnu strelicu'' i zabada je u telo drugog puža. Nakon toga svaki puž polaže 40-ak oplođenih jaja i polaže ih u zemlju. Posle 3-4 nedelje iz jaja se izležu mladi puževi.
Puževi su značajni članovi lanca ishrane, koriste se i u ljudskoj ishrani pa postoje čitave farme puževa za uzgoj puževa. Postoje i puževi bez ljušture - puževi golaći. Morski golaći su živih boja sa različitim izraštajima na telu. Neki puževi kad su u opasnosti ispuštaju tečnost boje mastila kako bi se sakrili od neprijatelja. Poznate kopnene vrste su baštenski, vinogradarski puž, puž golać. Od slatkovodnih tanjirasti barski puž, živorodac, a od morskih petrovo uvo, prilepak, volak, morski puževi golaći.
Na telu puža razlikujemo glavu, stopalo, utrobnu kesu (trup) i ljušturu. Na glavi se nalazi dva para pipaka na kojima su lokalizovana čula, na dužim se nalaze oči, a kraće predstavljaju čulo dodira. Na glavi se nalazi i usni otvor u kome se nalazi pločica u vidu jezika sa nizovima zubića - radula, koja služi za struganje listova biljaka kojima se hrane. Stopalo je mišićni organ koji se nalazi sa trbušne strane tela i služi za kretanje. Iznad njega su plašt i utrobna kesa. Na zadnjem delu stopala nalazi se poklopac - grotlo koji služi za zatvaranje ljušture kad se stopalo uvuče u ''kućicu''. Ljuštura je krečnjačka, spiralno uvijena i ne može se odvojiti od tela pošto je posebnim mišićem povezana za stopalo i ima zaštitnu ulogu.
U utrobnoj kesi se nalaze unutrašnji organi. Prednji kraj je obavijen tankim kožnim naborom - plaštom, čije ivice luče ljušturu. Između plašta i ljušture nalazi se plaštana duplja. Koža je jednoslojna i sadrži veliki broj žlezdanih ćelija koje luče sluz koja potpomaže kretanje. Sistem organa za varenje počinje usnim otvorom u kom se nalazi radula. Crevo je dugačko i izuvijano, završava se analnim otvorom koji je neposredno iznad usnog. Puževi imaju jetru koja luči sokove za varenje hrane.
Sistem organa za izlučivanje čine cevčice sa levkastim proširenjima - metanefridije, koje su grupisane i grade bubreg. Puževi su hermafroditi. U proleće se dva puža prilepe i zalepe pomoću sluzi, to je tkz. ''ljubavni ples'' puž izbacuje kreču iglicu ''ljubavnu strelicu'' i zabada je u telo drugog puža. Nakon toga svaki puž polaže 40-ak oplođenih jaja i polaže ih u zemlju. Posle 3-4 nedelje iz jaja se izležu mladi puževi.
Puževi su značajni članovi lanca ishrane, koriste se i u ljudskoj ishrani pa postoje čitave farme puževa za uzgoj puževa. Postoje i puževi bez ljušture - puževi golaći. Morski golaći su živih boja sa različitim izraštajima na telu. Neki puževi kad su u opasnosti ispuštaju tečnost boje mastila kako bi se sakrili od neprijatelja. Poznate kopnene vrste su baštenski, vinogradarski puž, puž golać. Od slatkovodnih tanjirasti barski puž, živorodac, a od morskih petrovo uvo, prilepak, volak, morski puževi golaći.
Skoljke
Ljušture školjki
Školjke (Classis Bivalvia) su mekušci koji žive uglavnom u morima, ali ih ima i u slatkoj vodi. Žive na dnu, zarivene u podlogu i veoma sporo i nerado se kreću pomoću mišićnog stopala koje je oblika sekire. Ljuštura je građena od krečnjaka i sastoji se od dva kapka koja su međusobno povezana sa dva mišića zatvarača ljušture. Kod školjki nije razvijena glava. Na zadnjem kraju tela školjke se nalaze dva otvora, veći kroz koji ulazi voda sa kiseonikom i hranljivim materijama i to je ulazni sifon, i drugi manji otvor kroz koji izlazi voda se nesvarenim delovima hrane i štetnim materijama - izlazni sifon. Školjka se na taj način hrani, filtriranjem hranljivih čestica. Ishrana je povezana sa disanjem koje se odvija preko škrga. Nervni sistem je ganglioneran, školjke imaju čulo dodira i hemijsko čulo za pronalaženje hrane. Imaju čulo ravnoteže, smešteno u stopalu i mogu da razlikuju sveto od tame.
Školjke se razmnožavaju polno, larve u početku žive u škrgama majke a kasnije izlaze i žive samostalno. Unutrašnja strana ljušture obložena je srebrnastim slojem - sedef, koga čine kristali krečnjaka. Ako zrno peska uđe u plaštanu duplju (između ljušture i plašta) oko njega se nagomilava sedef. Takve su školjke bisernice. Za formiranje bisera potrebno je 2-3 godine. Školjke se koriste i u ishrani npr. dagnja i ostriga. Postoje još i periska (najveća školjka Jadranskog mora), kapica Svetog Jakova ili morski češalj, prstac, morsko srce, a od slatkovodnih barska i rečna školjka.
Školjke se razmnožavaju polno, larve u početku žive u škrgama majke a kasnije izlaze i žive samostalno. Unutrašnja strana ljušture obložena je srebrnastim slojem - sedef, koga čine kristali krečnjaka. Ako zrno peska uđe u plaštanu duplju (između ljušture i plašta) oko njega se nagomilava sedef. Takve su školjke bisernice. Za formiranje bisera potrebno je 2-3 godine. Školjke se koriste i u ishrani npr. dagnja i ostriga. Postoje još i periska (najveća školjka Jadranskog mora), kapica Svetog Jakova ili morski češalj, prstac, morsko srce, a od slatkovodnih barska i rečna školjka.
Glavonosci
Glavonošci
Glavonošci (Classis Cephalopoda) su u najsloženije građeni mekušci koji su brze i okretne životinje i isključivo su mesojedi tako da su i dobri lovci. Žive samo u morima i okeanima. Glaveni region je dobro razvijen i na glavi se oko usnog otvora nalazi 8-10 ručica pa se zbog toga zovu glavonošci. Na glavi se još nalaze i krupne oči koje su složene građe i najsličnije su očima kičmenjaka. Telo se pored glave sastoji još i od trupa (utrobne kese) koji sadrži unutrašnje organe. Glavonošci su vrlo aktivni i kreću se pomoću mišićnog levka kroz koji mišići plašta potiskuju vodu iz plaštane duplje u spoljašnju sredinu i na taj način se životinja kreće u suprotnom smeru - kretanje na mlazni pogon. Stopalo kog njih nije razvijeno tj. preobraženo je u ručice na glavi i levak na trupu. Oni su zamena za stopalo kod školjki i puževa. Glavonošci imaju najbolje razvijen nervni sistem od svih mekušaca. U glavonošce spadaju najveće životinje među beskičmenjacima, a to su hobotnice (oktopodi), sipe, lignje i jedini preživeli predstavnik nekada brojne grupe glavonožaca - nautilus. Glavonošci sadrže i mastiljavu kesu koju koriste u slučaju opasnosti kada izbacuju mastiljavu tečnost kako bi izbegli neprijatelja. Takođe imaju sposobnost da menjaju boju tela u skladu sa okruženjem kako bi se sakrili u slučaju opasnosti, a pojedine vrste mogu da svetle u mraku (morsko dno) i ta pojava se zove bioluminiscencija.
Razmnožavaju se polno. Mužjaci ručicama prenose spermatozoide u plaštanu duplju ženka, a oplođena jaja sadrže ljusku, ženka ih prilikom polaganja lepi za kamenje i stene.
Hobotnice - imaju loptast trup i 8 ručica. Žive na morskom dnu i izuzetno su dobri lovci sa snažnim i ubojitim oružijem koji može biti opasan i za čoveka. Love na dnu iz zasede. Na pipcima imaju pijavke koje im služe za ishranu i lov. Nemaju ljušturu čak ni u vidu sipine kosti. Koriste se u ljudskoj ishrani.
Lignje - imaju izduženo telo i 8 kraćih i dve duže ručice. Na telu imaju trouglasta peraja koja im služe za plivanje. Žive u morima širom sveta i koriste se i u ljudskoj ishrani. Među lignjama je i najveća vrsta među beskičmenjacima - džinovska lignja, trup joj je veličine 5-6m, glava 1m, a prečnik oka 25 cm. Zabeležena je lignja veličine 36m i težine 995kg.
Sipe - imaju izduženo telo i 8 kraćih i dve duže ručice. Na bokovima tela imaju proširenja u vidu peraja za plivanje. Ljuštura je u vidu sipine kosti. Ujed sipe je toliko otrovan kod nekih vrsta i može čak da usmrti i čoveka.
Nautilus - je jedini preživeli predstavnik nekada brojne grupe glavonožaca. Jedini je glavonožac sa spoljašnjom ljušturom koja je spiralno uvijena i izdeljena u veliki broj komora pa životinjica pluta u vodi poput plovka. Oko usnog otvora se nalazi venac od oko 60 ručica. Nautilus se hrani drugim sitnijim životinjama. Razmnožava se polno. Zove se još i indijska lađica.
Pogledaj prezentaciju sa časa i reši upitnik.
Razmnožavaju se polno. Mužjaci ručicama prenose spermatozoide u plaštanu duplju ženka, a oplođena jaja sadrže ljusku, ženka ih prilikom polaganja lepi za kamenje i stene.
Hobotnice - imaju loptast trup i 8 ručica. Žive na morskom dnu i izuzetno su dobri lovci sa snažnim i ubojitim oružijem koji može biti opasan i za čoveka. Love na dnu iz zasede. Na pipcima imaju pijavke koje im služe za ishranu i lov. Nemaju ljušturu čak ni u vidu sipine kosti. Koriste se u ljudskoj ishrani.
Lignje - imaju izduženo telo i 8 kraćih i dve duže ručice. Na telu imaju trouglasta peraja koja im služe za plivanje. Žive u morima širom sveta i koriste se i u ljudskoj ishrani. Među lignjama je i najveća vrsta među beskičmenjacima - džinovska lignja, trup joj je veličine 5-6m, glava 1m, a prečnik oka 25 cm. Zabeležena je lignja veličine 36m i težine 995kg.
Sipe - imaju izduženo telo i 8 kraćih i dve duže ručice. Na bokovima tela imaju proširenja u vidu peraja za plivanje. Ljuštura je u vidu sipine kosti. Ujed sipe je toliko otrovan kod nekih vrsta i može čak da usmrti i čoveka.
Nautilus - je jedini preživeli predstavnik nekada brojne grupe glavonožaca. Jedini je glavonožac sa spoljašnjom ljušturom koja je spiralno uvijena i izdeljena u veliki broj komora pa životinjica pluta u vodi poput plovka. Oko usnog otvora se nalazi venac od oko 60 ručica. Nautilus se hrani drugim sitnijim životinjama. Razmnožava se polno. Zove se još i indijska lađica.
Pogledaj prezentaciju sa časa i reši upitnik.
