Nivoi organizacije bioloskih sistema - Celija
Ćelija je osnovna jedinica građe i funkcije svih živih bića. Ljudsko telo gradi preko 200 različitih vrsta ćelija. Ćelije koje obavljaju zajedničku funkciju se udružuju i grade tkiva. Tkiva slična po građi i funkciji grade organe. Više organa koji obavljaju zajedničku ulogu čine sistem organa (npr. jednjak, želuda, creva i još par organa čine sistem organa za varenje). Svi sistemi organa su međusobno povezeni u jedinstvenu celinu - organizam.
ćelija --> tkivo --> organ --> sisten organa --> organizam
Građa ćelije
Ćelija je najsitnija struktura na nivou koje se odvijaju svi životno važni procesi. Nauka koja se bavi proučavanjem ćelije naziva se citologija. Ćelije po obliku mogu biti loptaste, pločaste, vretenaste, cilindrične, zvezdaste, a neke i menjaju oblik (bela krvna zrnca). Veličina ćelije je različita, od golim okom nevidljivih do onih krupnijih, kao što je npr. jajna ćelija ptica. Prema vrsti ćelije mogu biti mišićne, koštane, nervne itd.
Ćelije su građene od organskih (proteini, lipidi i ugljeni hidrati) i neorganskih materija (voda i mineralne soli). Ove materije ulaze u sastav ćelije i izgrađuju njene glavne delove:
1. Ćelijska membrana - tanka opna koja se nalazi na površini ćelije i ona je selektivno propustljiva. Građena je od belančevina i masti.
2. Citoplazma - tečnost koja ispunjava unutrašnjost ćelije, njen najveći procenat zauzima voda i mineralne soli. U citoplazmi se nalaze:
3. Ćelijske organele - telašca koja se nalaze u ćeliji i svaka od njih ima određenu ulogu u ćeliji:
- Mitohondrije - su organele u kojima se stvara energija u procesu ćelijskog disanja, u kom se kiseonik koristi za razgradnju hrane dospele iz creva,
- Endoplazmatična mreža - organela građena od sistema membrana i pruža se kroz celu ćeliju od jedrove do ćelijske membrane i ima ulogu u transportu i stvaranju različitih materija,
- Goldžijev aparat - organela koja ima ulogu u stvaranju masti i proteina,
- Ribozomi - organele u kojima se stvaraju proteini,
- Lizozomi - organele u kojimase stvaraju enzimi kojima se razlažu za ćeliju nepotrebne materije, oni
učestvuju u odbrani ćelije od mikroorganizama,
- Centriole - organele koje imaju ulogu u deobi (obrazovanje niti deobnog vretena).
4. Jedro - je glavni deo ćelije tkzv. ''mozak'' ćelije jer kontroliše sve procese u ćeliji. U njemu je smešten nasledni materijal - hromatin koji u sebi sadrži DNK (dezoksiribonukleinska kiselina) i proteine. Hromatin se tokom ćelijske deobe zgušnjava i obrazuju se telašca - hromozomi. Čovek ima 46 hromozoma i u svakom od njih nalazi se dvostruki spiralni lanac DNK. Delovi DNK su geni, a onis su nosioci svih naslednih osobina kod svih živih bića. Sve ćelije u jednom organizmu sadrže potpuno isti nasledni materijal tj. gene, samo što nisu svi geni aktivni u svakoj ćeliji (mi u svim ćelijama imamo gen koji određuje npr. boju očiju ali ti geni nisu aktivni u ćelijama koje grade npr. sluzokožu želuca).
Popuni upitnik.
ćelija --> tkivo --> organ --> sisten organa --> organizam
Građa ćelije
Ćelija je najsitnija struktura na nivou koje se odvijaju svi životno važni procesi. Nauka koja se bavi proučavanjem ćelije naziva se citologija. Ćelije po obliku mogu biti loptaste, pločaste, vretenaste, cilindrične, zvezdaste, a neke i menjaju oblik (bela krvna zrnca). Veličina ćelije je različita, od golim okom nevidljivih do onih krupnijih, kao što je npr. jajna ćelija ptica. Prema vrsti ćelije mogu biti mišićne, koštane, nervne itd.
Ćelije su građene od organskih (proteini, lipidi i ugljeni hidrati) i neorganskih materija (voda i mineralne soli). Ove materije ulaze u sastav ćelije i izgrađuju njene glavne delove:
1. Ćelijska membrana - tanka opna koja se nalazi na površini ćelije i ona je selektivno propustljiva. Građena je od belančevina i masti.
2. Citoplazma - tečnost koja ispunjava unutrašnjost ćelije, njen najveći procenat zauzima voda i mineralne soli. U citoplazmi se nalaze:
3. Ćelijske organele - telašca koja se nalaze u ćeliji i svaka od njih ima određenu ulogu u ćeliji:
- Mitohondrije - su organele u kojima se stvara energija u procesu ćelijskog disanja, u kom se kiseonik koristi za razgradnju hrane dospele iz creva,
- Endoplazmatična mreža - organela građena od sistema membrana i pruža se kroz celu ćeliju od jedrove do ćelijske membrane i ima ulogu u transportu i stvaranju različitih materija,
- Goldžijev aparat - organela koja ima ulogu u stvaranju masti i proteina,
- Ribozomi - organele u kojima se stvaraju proteini,
- Lizozomi - organele u kojimase stvaraju enzimi kojima se razlažu za ćeliju nepotrebne materije, oni
učestvuju u odbrani ćelije od mikroorganizama,
- Centriole - organele koje imaju ulogu u deobi (obrazovanje niti deobnog vretena).
4. Jedro - je glavni deo ćelije tkzv. ''mozak'' ćelije jer kontroliše sve procese u ćeliji. U njemu je smešten nasledni materijal - hromatin koji u sebi sadrži DNK (dezoksiribonukleinska kiselina) i proteine. Hromatin se tokom ćelijske deobe zgušnjava i obrazuju se telašca - hromozomi. Čovek ima 46 hromozoma i u svakom od njih nalazi se dvostruki spiralni lanac DNK. Delovi DNK su geni, a onis su nosioci svih naslednih osobina kod svih živih bića. Sve ćelije u jednom organizmu sadrže potpuno isti nasledni materijal tj. gene, samo što nisu svi geni aktivni u svakoj ćeliji (mi u svim ćelijama imamo gen koji određuje npr. boju očiju ali ti geni nisu aktivni u ćelijama koje grade npr. sluzokožu želuca).
Popuni upitnik.
Životinjska ćelija
|
Građa hromozoma
|
